Việc Syre (công ty con của H&M) chọn Việt Nam đặt nhà máy tái chế tỷ USD đã định hình nền kinh tế tái chế tiên tiến (advanced recycling), theo các chuyên gia tại tọa đàm “Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành dệt may”,ngày 18/12.

Tái chế tiên tiến là phương thức áp dụng công nghệ mới, thường là tái chế hóa học, tạo thành phẩm có giá trị tương đương sản phẩm ban đầu. Khác với công nghệ này, tái chế hạ cấp (down-recycling) là phương thức cơ học, với thành phẩm cuối có giá trị thấp hơn.

Ví dụ, một chiếc áo cũ từ polyester, qua công nghệ tái chế tiên tiến, sẽ tạo thành hạt nhựa, từ đó kéo sợi, tạo ra một chiếc áo mới. Còn với tái chế hạ cấp, loại này bị cắt nhỏ, làm thành thảm lau hoặc vật liệu nhồi thú bông, sofa.

Bà Phan Quỳnh Chi, cán bộ dự án Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) tại Việt Nam, nói giai đoạn 2024-2025, “cứ vài tháng lại có một tên tuổi mới gia nhập” lĩnh vực tái chế tiên tiến.

Ngoài Syre, vài năm gần đây, Việt Nam thu hút được nhiều doanh nghiệp và startup ngoại như Gr3n (Thụy Sĩ), Ambercycle (Mỹ), Samsara Eco (Australia), Cure Technology (Hà Lan) và Saya Renew (Đài Loan, Trung Quốc).

Việc hình thành nhóm nhà tái chế ngoại tiên tiến gây sức ép lên các doanh nghiệp nội như Tân Nam Trung, Vikohasan, Hangbang, chủ yếu tái chế hạ cấp. Một trong những áp lực đó là nguồn cung đầu vào.

Trong báo cáo hồi đầu năm của GIZ, rác dệt may từ hoạt động sản xuất tại nhà máy (chất thải trước tiêu dùng) ước tính khoảng 250.000 tấn. Trong khi đó, chỉ riêng Syre đã hấp thụ được toàn lượng này, nếu hoạt động hết công suất vào năm 2030. Họ đang hợp tác với các đối tác nội để thiết lập hệ thống thu gom và phân loại chất thải.

Thêm vào đó, nhu cầu sợi tái chế của các nhãn hàng thời trang tăng mạnh, buộc nhóm doanh nghiệp này chuyển đổi, nâng cấp. Bà Nguyễn Mai Hạnh, Trưởng phòng Quan hệ công chúng, Tập đoàn Syre, nói công ty mẹ H&M đặt mục tiêu năm nay đạt 100% sợi polyester trong sản phẩm thời trang có nguồn gốc tái chế. Họ đã ký hợp đồng dài hạn với Syre trị giá 600 triệu USD trong 7 năm.

Inditex cũng đặt mục tiêu 100% polyester từ sợi tái chế vào 2025, còn Uniqlo muốn đạt 50% vào năm 2030…

Ở cấp độ chính sách, Liên minh châu Âu (EU), đối tác mua hàng thời trang lớn của Việt Nam, yêu cầu phần lớn hàng thời trang phải làm từ sợi tái chế đến năm 2030. Doanh nghiệp bán hàng tại khối này cũng phải chịu trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) từ đầu năm 2025. Tức, họ phải có trách nhiệm thu gom quần áo, giày dép cũ sau sử dụng, tạo nguồn nguyên liệu sạch cho ngành tái chế.

Đại diện Syre cho rằng đây là thời điểm quan trọng để doanh nghiệp tái chế nắm bắt cơ hội từ yêu cầu của nhãn hàng và đối tác quốc tế. Phía GIZ cũng nhìn nhận Việt Nam ngày càng có vai trò quan trọng với các nhà tái chế tiên tiến, nhờ nguồn cung phế thải dệt may dồi dào, vai trò chủ chốt trong chuỗi cung ứng thời trang toàn cầu, và yếu tố kinh tế, chính trị – xã hội thuận lợi.

Ở cấp độ toàn ngành, Textile Exchange, tổ chức phi lợi nhuận về khí hậu trong ngành thời trang, dệt may, nói ngành này sẽ chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn, từ sự phát triển tuyến tính như hiện tại.

Thông thường, nền kinh tế này kéo dài từ nhóm doanh nghiệp cấp 1 (may), cấp 2 (cung ứng vải), 3 (nguyên liệu thô như xơ sợi), 4 (vùng nguyên liệu gồm cánh đồng bông, mỏ dầu). Với kinh tế tuần hoàn, nhóm doanh nghiệp cấp 3,5 sẽ xuất hiện, gồm hệ sinh thái cung ứng sợi tái chế, đưa nguyên vật liệu quay trở lại chuỗi cung ứng.

Thực tế, lộ trình tuần hoàn tại ngành dệt may Việt Nam đang dần hình thành. Theo khảo sát của GIZ hồi tháng 9, doanh nghiệp đã tích hợp tỷ lệ sợi tái chế, kiểm soát chất cấm trong sản xuất và truy nguyên nguồn gốc theo đơn hàng, nhằm bắt kịp các quy định thiết kế sinh thái của EU, dự kiến có hiệu lực cuối năm 2027.

Ông Trương Văn Cẩm, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam, cho biết Việt Nam hiện có gần 17.000 doanh nghiệp trong ngành dệt may, 93% trong số đó thuộc quy mô vừa và nhỏ. Trong lĩnh vực nguyên liệu tái chế và bền vững, doanh nghiệp Việt đã thành công sản xuất vải từ sợi cà phê, sợi sen, vỏ hàu (Faslink), lá dứa (Ecosoi), hoặc từ đay (An Phước), thậm chí từ chai nhựa (Sợi Vũ Gia).

Tuy nhiên, bước đi “tuần hoàn” rất khó nếu thiếu “kinh tế” (trụ cột bền vững cần song hành với nguồn nhân lực) và lợi nhuận doanh nghiệp. Ông khuyến nghị chính sách theo chiều dọc từ Chính phủ, bộ ngành xuống địa phương. Cùng với đó, công cuộc phát triển ngang từ các hiệp hội, doanh nghiệp, cộng hưởng hỗ trợ từ tổ chức quốc tế sẽ giúp ngành dệt may đến được đích tuần hoàn.

Thủy Trương