Ngân hàng Thế giới (WB) vừa công bố báo cáo chuyên đề “Ở lại hay di cư: Cuộc sống vùng Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam” tại Cần Thơ vào chiều 17/12.

Ngã rẽ quan trọng của người dân ĐBSCL

Bà Mariam J. Sherman, Giám đốc WB tại Việt Nam, Campuchia và Lào, cho biết ĐBSCL đang đứng trước một “ngã rẽ quan trọng”. Nơi đây từng là điểm sáng về giảm nghèo và an ninh lương thực thì nay đang đối mặt với những thách thức lớn từ biến đổi khí hậu, kinh tế và y tế.

Theo bà Sherman, từ năm 2018, các hộ gia đình trong vùng liên tục chịu ảnh hưởng nặng nề của hạn hán, xâm nhập mặn nghiêm trọng, tiếp đó là đại dịch Covid-19. Những cú sốc dồn dập này khiến nhiều hộ chưa kịp phục hồi đã tiếp tục bị tổn thương, cạn kiệt tiết kiệm, phải bán tài sản và rơi vào tình trạng dễ bị tổn thương kéo dài.

Báo cáo cũng chỉ ra nghịch lý trong cơ cấu kinh tế: nông nghiệp vẫn là sinh kế chính nhưng không còn là động lực tăng trưởng chủ đạo, trong khi đầu tư tư nhân và các ngành công nghiệp-dịch vụ phát triển chậm. Đáng lo ngại, gần một nửa dân số ĐBSCL đang sinh sống tại các khu vực có rủi ro cao về lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn và sụt lún đất.

Bà Sherman nhấn mạnh tiêu đề “Ở lại hay di cư” không đặt người dân trước lựa chọn đối nghịch, mà hướng tới câu hỏi cốt lõi: làm thế nào để người dân ĐBSCL có cuộc sống tốt hơn, an toàn hơn và có cơ hội phát triển, dù họ chọn ở lại hay di chuyển tìm kiếm sinh kế.

5 lĩnh vực chính sách ưu tiên và định hướng phát triển

WB đề xuất 5 lĩnh vực chính sách ưu tiên để phát triển ĐBSCL trong bối cảnh tương lai bất ổn: Đầu tư vào giáo dục và phát triển kỹ năng, đặc biệt cho thanh niên.

Hiện đại hóa và chuyển đổi nông nghiệp theo hướng giảm lao động, tăng khả năng thích ứng và lợi nhuận.

Đầu tư vào cơ sở hạ tầng địa phương để thu hút doanh nghiệp, tăng kết nối và giảm chi phí giao dịch cho nông dân.

Thúc đẩy di cư an toàn, tự nguyện như một chiến lược thích ứng.

Xây dựng hệ thống an sinh xã hội thích ứng, hỗ trợ đối tượng bị ảnh hưởng bởi các cú sốc, đặc biệt là người không thể hoặc không muốn di cư.

WB khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam thông qua các dự án phát triển hạ tầng giao thông, quản lý đất và nước, nhằm nâng cao khả năng chống chịu và kết nối của vùng.

Báo cáo của WB cũng tiết lộ, trong 10 năm qua, gần 1,7 triệu người đã rời khỏi ĐBSCL. Nguyên nhân chính là điều kiện nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản ngày càng khó khăn, cùng với việc khu vực này nằm gần các trung tâm việc làm lớn như TPHCM.

Khảo sát cuộc sống vùng ĐBSCL 2024 cho thấy khoảng 14% hộ gia đình có ít nhất một người di cư, chủ yếu để tìm kiếm việc làm. Di cư đặc biệt phổ biến ở các hộ thu nhập thấp, những người thường phụ thuộc nhiều vào tiền gửi về từ người thân đi làm xa. Đối với các hộ nông nghiệp, di cư trở thành cách bù đắp thu nhập bị mất do thiên tai.

3 định hướng  lớn cho ĐBSCL

Phát biểu tại hội nghị, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, cho biết một luận điểm trong bài phát biểu của bà Sherman mà ông muốn nhấn mạnh thêm vấn đề của ĐBSCL không phải là “ở lại hay di cư”, mà là làm sao để người dân “sống tốt hơn” dù lựa chọn ở đâu.

Ông cũng cho biết, hội nghị diễn ra trong bối cảnh Việt Nam đang sơ kết ba năm thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển ĐBSCL, đồng thời vùng vừa trải qua sự điều chỉnh lớn về tổ chức không gian hành chính.

Việc sắp xếp lại các đơn vị hành chính không chỉ là thay đổi địa giới, mà mở ra không gian mới cho điều phối phát triển, quy hoạch tích hợp và quản trị vùng hiệu quả hơn.

Ông Tuấn cũng đưa ra ba định hướng lớn gồm: Một là hoàn thiện thể chế điều phối phát triển vùng, đảm bảo phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương và địa phương.

Hai là thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh, giá trị cao và bền vững. Nông nghiệp vẫn là nền tảng nhưng cần gắn với chế biến, logistics, thị trường, khoa học-công nghệ và bảo vệ môi trường. Đa dạng hóa động lực tăng trưởng bằng cách phát triển công nghiệp chế biến, công nghiệp hỗ trợ, năng lượng tái tạo, kinh tế biển, dịch vụ, logistics, du lịch sinh thái và kinh tế đô thị

Ba là, đầu tư cho con người là trung tâm của chiến lược thích ứng và phát triển, nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và nâng cao năng suất lao động.

Tại hội nghị, ông Trương Cảnh Tuyên, Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, bày tỏ kỳ vọng trong 10-20 năm tới, ĐBSCL sẽ có sự tăng trưởng đi đôi với chất lượng phát triển dựa trên kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế số và đổi mới sáng tạo, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Ông mong muốn lãnh đạo và người dân chuyển đổi tư duy từ ứng phó bị động sang chủ động thích ứng, xem điều kiện tự nhiên, hệ sinh thái và văn hóa sông nước là lợi thế phát triển.

“Chúng tôi hy vọng trong 20 năm tới, TP Cần Thơ nói riêng và ĐBSCL nói chung, mức sống người dân phải được thụ hưởng cả về vật chất và tinh thần.

ĐBSCL trở thành vùng đáng sống, có thành phố đáng sống, vùng quê đáng sống, như vậy việc “ở lại hay di cư” người ta sẽ suy nghĩ lại. Không chỉ người ĐBSCL đã ra đi sẽ quay về mà tất cả người dân trên cả nước, trên thế giới đến với ĐBSCL, với TP Cần Thơ trong tương lai. Chúng tôi rất kỳ vọng”, ông Tuyên chia sẻ.